Onze expert Jan Latten schreef voor ons platform een column over het effect van vergrijzing, verjonging en bevolkingsgroei op het aantal sterfgevallen en de levensverwachting.

In 2020 stierven 169.000 inwoners. 17.000 meer dan in 2019. “Het komt door de vergrijzing” beweren sommigen. Het aantal doden zou te verwachten zijn omdat er nu eenmaal meer ouderen zijn. Een plotselinge stijging in één jaar tijd met 11% is echter niet in verhouding met stijging van een oudere risicobevolking. Het CBS heeft daarom het effect van vergrijzing, verjonging door immigranten en bevolkingsgroei verdisconteerd en komt dan uit op tien procent meer sterfgevallen dan kon worden verwacht door demografische veranderingen https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2021/02/bijna-4-duizend-mensen-overleden-in-eerste-week-van-2021 .

Minder sterfgevallen ondanks vergrijzing
Zelfs met toenemende vergrijzing kan het voorkomen dat het aantal sterfgevallen daalt. In 2000 overleden er 141.000 mensen en aan het eind van het decennium nog maar 134.000. Ook toen nam het aantal ouderen in de bevolking toe. Een positieve correlatie tussen meer vergrijzing en meer sterfgevallen is blijkbaar niet vanzelfsprekend. Als bijvoorbeeld sterfterisico’s voor jonge senioren snel afnemen kan het aantal sterfgevallen dalen ondanks vergrijzing van de bevolking. Denk aan effecten van veranderend rookgedrag of verbeterde medische technieken die voorkomen dat vijftigers en zestigers met hartklachten jong overlijden. In het eerste decennium werd zo’n afnemend sterfterisico duidelijk merkbaar. Van elke honderd 65-jarigen uit 2000 hebben er tachtig hun 75e verjaardag kunnen vieren, Dat liep voor 65-jarigen uit 2010 snel op tot vijfentachtig van elke honderd https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/70701ned/table?dl=4A345. . De bevolking vergrijsde en onderweg lieten minder mensen het leven.

Meer sterfgevallen
Sinds een aantal jaren hapert de stijging in de levensverwachting van 65-jarigen. Het aantal sterfgevallen nam ook weer toe. Zowel in 2014 als 2018 was de  levensverwachting voor 65-jarigen – achteraf vastgesteld op basis van sterftekansen per kalenderjaar - 19,9 jaren. In de tussenliggende jaren fluctueerde dat cijfer wat. Dat viel samen met oversterfte tijdens griepepidemieën en hittegolven. In 2019 kon de gemiddelde 65-jarige er qua - achteraf gemeten sterfterisico’s - toch weer twee maanden aan levensverwachting bij sprokkelen.

2020: levensverwachting krijgt dreun
Toen kwam de pandemie. Voorjaar 2020 kregen we te maken met een eerste Covid sterftegolf, daarna een kleinere tweede vanwege een hittegolf en tenslotte een tweede Covid sterftegolf. Covid-19 heeft vooral onder de alleroudsten toegeslagen, maar is ook duizenden zestigers en zeventigers fataal geworden. De magere winst uit 2019 van twee maanden levensverwachting voor 65-jarigen is daarmee teniet gedaan. De oversterfte van 2020 betekent dat de levensverwachting van 65-jarigen met meer dan een half jaar is teruggevallen en een niveau bereikt van vele jaren terug https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/statistische-trends/2020/de-invloed-van-corona-op-onze-levensverwachting/3-mogelijke-effecten-corona-op-de-levensverwachting. Dat roept meteen de vraag op of dat gevolgen kan krijgen voor de stijging in de AOW-leeftijd.  

Inmiddels dreigt een derde golf
Inmiddels houdt de tweede sterftegolf nog aan. Mocht de Britse mutant  van Covid-19  zich snel verspreiden dan wordt gevreesd voor een derde besmettingsgolf. https://www.nu.nl/coronavirus/6103058/de-jonge-maatregelen-nodig-zodat-we-onvermijdelijke-derde-golf-aankunnen.html  Zo’n derde besmettingsgolf lijkt sneller op ons af te komen dan de geplande vaccinatiegolf. Als dat scenario realiteit wordt dreigt de derde sterftegolf. Zo wordt ook 2021 geen opbeurend jaar voor de haperende levensverwachting voor ouderen. 

Hoop 
De Covid-19 pandemie is selectief en slaat hard toe onder ouderen en inwoners met onderliggend lijden. Behalve de meest kwetsbaren verliezen duizenden zestigers en zeventigers tot tientallen jaren van hun leven door de pandemie. Dat is wat we niet willen, net zo min als gebrek aan solidariteit tussen de generaties. Een exit-strategie zal ook rekening moeten houden met die solidariteit. Voor  jongere senioren die de pandemie overleven liggen er nog veel waardevolle levensjaren in het verschiet. Uiteindelijk zal de levensverwachting voor iedereen weer kunnen toenemen.