‘Meulenvelden’ staat voor het Didams woon-zorg en welzijnsgebied met als kloppend hart, de ‘dorpswoonkamer’ in woon-zorgcentrum Waverlo. Grote trekker is hierin de, deels uitrolbare, ‘ronde’ bibliotheek op het sfeervolle, multifunctionele middenplein. Jong en oud Didam loopt hier naar binnen; van jonge moeders die hun baby’s verwennen met een baby Spa, tot revaliderende ouderen die ‘fysiorondjes’ lopen rond de bieb. Hier wordt geschiedenis geschreven en zijn lessen geleerd. ZorgSaamWonen ging er op 29 juni op excursie.

Door: Nettie Bakker

De ingang van een levendig dorpsplein in een zorggebouw die op zich een wat ‘introvert’ karakter heeft.

Met het bezoek van zo’n dertig bestuurders en woon-, zorg- en welzijnsexperts aan ‘Meulenvelden 2.0’, gaf ZorgSaamWonen gehoor aan de uitnodiging van Paul Kivit, bestuursadviseur van woningcorporatie Plavei, beheerder en verhuurder van Meulenvelden. In dit dorp wordt ‘anticiperend’ verhuisd. Dat wil zeggen, sommige Didammers kiezen bewust voor een zelfstandige woning in een van de Meulenvelden-appartementencomplexen om zo zelfstandig te kunnen blijven wonen terwijl de zorg en de gezelligheid in de buurt is.

Het normale leven

Paul schetst ‘de reis’ van Meulenvelden tot nu toe. Een reis van negen gebouwen die samen een woon-zorggebied in het hart van de kern Didam vormen. Deze gebouwen zijn een vertaling in steen van een gedeelde visie op de toekomstige maatschappelijke behoefte, het nut en de noodzaak, door de woningcorporatie, de toenmalige zorgorganisatie Diafaan en de toenmalige gemeente Didam, nu deel van de gemeente Montferland. Een reis ook, zegt Paul, “die richting ‘het normale leven’ in dit gebied gaat.” 

Aan de woonkant biedt Meulenvelden op dit moment 35 zelfstandige levensloopgeschikte appartementen in drie gebouwen, 112 levensloopgeschikte woningen in de directe omgeving, en diverse multifunctionele ruimtes voor interne en externe activiteiten. Aan de zorgkant zijn er in het gebied 96 appartementen met intramurale zorg, acht appartementen voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel, een zorginfrastructuur en een gezondheidscentrum met 24 disciplines, recht tegenover de ingang van Waverlo

Het gezondheidscentrum met 24 disciplines recht tegenover Waverlo 

”Deze woon- en zorggebouwen samen staan garant voor fysieke en sociale veiligheid voor een inclusieve woongemeenschap en voor een aanbod van voor tientallen activiteiten, onder meer van de actieve stichting seniorenkontakt”, zo legt Paul uit.

 
De stichting seniorenkontakt organiseert onder meer een jaarlijks Schuttersfeest, naast Tai Chi en stoelgym tot wandelen en Welfare.

Successen en herinvestering

Vanaf de intentieovereenkomst voor Meulenvelden in 2004, de opening in 2007 van de woon, zorg en welzijnszone in de gebouwen Waverlo, Panhuis en Tesma tot en met het eerste effectonderzoek in 2012, kende Meulenvelden theoretische en praktische successen op het gebied van wonen en zorg. Maar ‘Didam’ zag met name ‘Waverlo’ als een zorggebouw. Daardoor noopten het welzijnsaspect en specifiek, de verbindingen van Didammers met de bewoners van Waverlo en Tesma tot een extra investering. Ook gaf het ‘introvert’ ervaren Waverlo-gebouw problemen met de toegankelijkheid, wreekte zich het gemis aan een beheerorganisatie van gebruikers, nam door externe omstandigheden (bezuinigingen, vertrek uitbaters en de coronaperiode) de leegstand op het Waverlo-middenplein toe en de financiële en maatschappelijke welzijnsopbrengst af. 

De remake

Rob Bonneur architect bij InVorm Architecten, ervaren in sfeer, ontmoeting en verbinding, nam de aan om ‘dorpshart’ Waverlo nieuw leven in te blazen. De oplossing werd gevonden in een spectaculair vormgegeven nieuwe inrichting van de begane grond waar de Didamse bibliotheek een nieuwe plek vond en er direct een belangrijk onderdeel van uitmaakt. “Een, dorpshuiskamer bij uitstek”, zegt Rob over de bibliotheek in het algemeen en over deze in het bijzonder. Ook Rob neemt deel aan de excursie om te zien hoe het project reilt en zeilt sinds de oplevering. “Wij als architecten scheppen de voorwaarden, het is daarna aan de gebruikers en beheerders om het concept levend te maken en te houden”, legt hij uit.

De nieuwe Didamse bibliotheek bevindt zich dus nu op het multifunctionele middengebied van Waverlo. Vanuit twee afsluitbare delen, de zogenoemde (ronde) ’Trommel’ en de ’Pergola’ (zie foto’s hieronder) wordt op openingstijden een deel van het bibliotheekmeubilair naar ’buiten’ gerold. 

De ‘Trommel’ tijdens openingstijden 

Aan de randen van het middengebied bevindt zich nu een ’rondgang’ waarop diverse functies worden ontsloten zoals werkateliers, dagbestedingsruimtes, fysiotherapie, kapper, voetzorg, een heuse baby-spa en een restaurant. Het geheel vormt een informele openbare ruimte die voor iedereen toegankelijk is.

De ‘Trommel’ van binnenuit gezien

Dagelijks vinden er activiteiten plaats waarbij organisaties en voorzieningen gebruik maken van het middengebied. “De hoeveelheid en diversiteit aan voorzieningen staat garant voor een intensief gebruik waarbij de meerwaarde voor de bezoeker ligt in het feit dat de activiteiten en voorzieningen elkaar aanvullen en versterken”, zegt en ziet Rob.
 

Een diversiteit aan voorzieningen rond ‘de Pergola’ 
 

Volle bak in de horecaruimte voor een optreden van het zeemanskoor.

Mensgerichte zorg

Niels Masselink, manager serviceorganisatie vertelt over de ‘mensgerichte zorg’ van ouderenzorgorganisatie Liemerije binnen Meulenvelden. Hij richt zich vanuit zijn functie met name op het ‘bijdragen vanuit welzijn aan het bieden van zorg die ertoe doet’. Dit vertaalt zich onder meer in een doordacht horeca-concept in Waverlo. Immers: eten en drinken en het faciliteren van ontmoeten en verbinden zijn belangrijke welzijnsfactoren. Anders gezegd: Als de bieb, de ‘dorpswoonkamer’ van Didam is, dan is de horeca en ontmoetingsruimte ‘de woonkeuken’ van het dorp.

Op dit moment richt de horecavoorziening in Waverlo zich nog op het middenplein-publiek. “De ambitie is om het aanbod en activiteiten uit te breiden naar een plateservice voor de zorgafdelingen en een cateringaanbod voor de bewoners in de wijk,” zegt Niels. Cruciaal voor het succes van het horeca-concept noemt hij de constructieve samenwerking tussen Liemerije, de stichting seniorenkontakt (SSK), Plavei en de bibliotheek. “Vertrouwen vormt daarin de basis, evenals oog voor elkaars belangen. Dan kun je de aantrekkelijkheid van elkaars aanbod versterken.” 

Het middenplein van Waverlo is doordacht ingericht met bankjes en planten. Ook is er werk gemaakt van de akoestiek op het plein en geluidshinder op de bovenliggende zorg en woonunits. Op de bovenste etage is een gesloten afdeling voor mensen met dementie. Zij hebben vrij toegang tot een dakterras en kunnen tegelijkertijd ‘zicht houden’ op de gemeenschap.

Cijfers

En dan de werkelijke effecten en resultaten tot nu toe. Daarvoor neemt professor George de Kam het publiek mee in twee onderzoeken. Een eerste grootschalig effectonderzoek vanuit de Radboud Universiteit in 2012 naar tien proeftuinen van woonservicegebieden, waaronder Meulenvelden, in opdracht van het Nationaal Programma Ouderenzorg. En een vervolgonderzoek in 2019, op eigen initiatief van inmiddels emeritus-hoogleraar de Kam aan de RUG (Zie leestips). “Het is leuk om hier weer te zijn, zegt de professor en zet de uitkomsten van de twee onderzoeken in het perspectief van de toekomst van woonservicegebieden. “En dan hebben we het”, zo legt hij uit, “specifiek over ‘een gebied dat zo is ingericht dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen te midden van anderen, zodat een levensloopbestendige leefomgeving ontstaat’. Intussen spreken we overigens vaker over ‘zo goed mogelijk’ in plaats van ‘zo lang mogelijk’.” Daarmee schetst hij een ontwikkeling in de definitie van woonservicegebieden.

Vanuit de ‘achterkant’ van Waverlo en Tesma - zie tussen de bomen ook de glazen loopbrug tussen beide gebouwen - lopen bezoekers en bewoners de rustieke, historische Kloostertuin in. Op de excursiedag worden de bezoekers er verwelkomd met een luidkeels vogelconcert.

Een opvallend onderdeel van het eerste onderzoek vond de hoogleraar de open vraagstelling. “Ik ben meer van de cijfers, maar de uitkomst van deze methodiek levert heel interessante vraagpatronen op”, zo leerde hij. Voor Meulenvelden waren die: regie over het eigen leven, zolang dat gaat; garantie van professionele zorg en een eigen sociaal en welzijnsnetwerk. Aandachtspunten waren in 2012 onder meer: bekendheid en gebruik van diensten en aansluiting bij vraag en betekenis voor een ruimer gebied. 

Glashelder

In 2019 worden de successen op het gebied van zelfstandig wonen glashelder: Meulenvelden kent in vergelijking met controlegebieden, het laagste aandeel ouderen dat de wijk verlaat of naar een instelling verhuist. De helft minder 65-plussers wordt intramuraal opgenomen, een groter deel kwetsbare 65-plussers woont zelfstandig en huisarts en supermarkt zijn beter bereikbaar dan elders. Ook is er sprake van een groeiend aandeel geschikte en aanpasbare woningen in dit gebied. Een punt van aandacht blijft in 2019, dus vóór de remake van het middenplein, het aanbod van welzijn en ontmoeting.

George de Kam sluit zijn presentatie af met een blik in de toekomst op basis van ingezette trends: zelfstandig wonen wordt de norm, de focus zal moeten liggen op luisteren naar ouderen en op afstemming van formele en informele zorg. Meest zorgelijk noemt hij de zorg en huisvesting van mensen met dementie: “Het kan niet meer dat mensen worden opgesloten. Er zijn goede voorbeelden dat mensen met dementie juist in een dorpse omgeving met vertrouwde ondersteuning deel blijven uitmaken van de lokale gemeenschap.” 

Wereldfaam 

Hoe groots een dorpsconcept als dat in Didam kan zijn, illustreert bezoeker en architect van het eerste uur, Karel Nieuwland “Tot in China heb ik lezingen gegeven over dit concept.” Hij gaf in 2007 de eerste vorm aan de integraal ontwikkelde en breed gedragen Didamse toekomstvisie op wonen, zorg en welzijn voor de ouder wordende dorpsbewoners. Zijn grote vraag sindsdien: “Waarom doen grote woningcorporaties elders in het land dit niet?” 

Leestips:

• Artikel ZorgSaamWonen over Meulenvelden
• Effecten woonservicegebied Meulenvelden, Didam. George de Kam en Danielle Damoiseaux (2012) Nijmegen, Radboud Universiteit. 
• Aanpassen of verkassen? Langer zelfstandig in een geschikte woning. Planbureau voor de Leefomgeving (2019). 
• Leren van 20 jaar ervaring met woonservicegebieden. George de Kam en Kees Leidelmeijer (2019) Planbureau voor de Leefomgeving. 
• Woonservicegebied Meulenvelden in Didam opnieuw bekeken. George de Kam (2019) Groningen, Rijksuniversiteit Groningen.
• Woonzorgcatalogus
• Stichting seniorenkontakt
• Artikel Trouw: Oud worden in je eigen huis