In Nederland hebben we veel burgerinitiatieven die zich bezig houden met ouderenzorg. Deze initiatieven opereren niet binnen de drie financiële zorgstelsels, zijnde Wet Maatschappelijke Ondersteuning(WMO), Zorgverzekeringswet(ZW) en Wet Langdurige Zorg (WLZ). Ze zijn actief buiten deze zorgstelsels om. Beter gezegd: ze gaan vooraf aan de drie zorgstelsels. Natuurlijk hebben ze raakvlakken met de genoemde zorgstelsels en werken ze ook met de drie stelsels samen, maar ze hebben geen verantwoordingsplicht richting de drie stelsels. Ze kunnen vanuit de drie stelsels daarom ook niet ter verantwoording geroepen worden. Het werken buiten de stelsels heb ik ervaren als een verademing. Ik heb er vele uren in doorgebracht.

De afgelopen veertig jaar hebben we bijna alles in onze maatschappij geïnstitutionaliseerd. Er werd een overdaad aan structuur gecreëerd. Alles werd geregeld, ingebed en vastgelegd. Alles kreeg een plekkie en werd door middel van wet- en regelgeving in beton gegoten. Dit leidt nu tot rampzalige situaties, onder meer in de verpleeghuiszorg.

De vergrijzing van Nederland en de gevolgen daarvan voor ons allemaal, zijn sinds kort wekelijks een item in de landelijke media. Het dringt bij de door mensen dat we met een nieuwe crisis te maken hebben. Onze regering heeft onlangs besloten dat het personeelsbestand in de zorg niet meer mag toenemen. Één op de zes werkenden in Nederland werkt in de zorg en dat is dus het maximale volgens de regering. Ik ben het met dit standpunt eens, ondanks het gegeven dat de vergrijzing de komende jaren zich gaat verdubbelen. In alle sectoren van onze maatschappij komen we werknemers te kort. Dat gegeven alleen leidt op dit moment al tot een economische terugval.

Zij-instromers in het verpleeghuis

Hoe houden we de zorg gaande en staande gezien bovenstaande werkelijkheid. 
Het is algemeen bekend dat het vasthouden van ingestroomd personeel in de zorg een groot probleem is. Het percentage nieuwe medewerkers dat binnen twee jaar de zorg verlaat, is groot. Evenals het percentage vaste medewerkers dat de zorg verlaat om terug te komen als ZZP'er met alle problemen van dien.

Wat betreft de  verpleeghuisbedden, is er sprake van een groot tekort.  Er staan landelijk ruim 22.000 mensen op de wachtlijsten van verpleeghuizen. Het duurt niet lang meer of er sterven meer mensen op de wachtlijsten dan in de verpleeghuizen zelf. De gemiddelde verblijfsduur in het klassieke verpleeghuis gaat momenteel richting de vijf maanden. Dat betekent dat verpleeghuizen steeds meer gaan lijken op hospices. In hospices werken voornamelijk vrijwilligers. Ouderen die drie jaar geleden werden opgenomen in een verpleeghuis, zouden die indicatie op dit moment niet meer krijgen: ze zouden nog een tijd thuis blijven wonen. De afgelopen jaren is de voordeur van het verpleeghuis steeds meer dichtgetimmerd.

Tot het einde van je leven thuis blijven wonen: is het beleid van de Rijksoverheid. De thuissituatie van ouderen wordt weliswaar ondersteund door de thuiszorg, waar de medewerkers met ziel en zaligheid opkomen voor de ouderen, maar het merendeel van het ‘werk’ wordt verzet door partner, kinderen, familie, buren en  kennissen. Ook hier is, net als in de hospices, sprake van vrijwilligers. Voor alle vrijwilligers in de hospices en rond zorgbehoeftige, thuiswonende ouderen, geldt dat ze niet aan allerlei opleidingseisen hoeven te voldoen. Je gaat niet eerst een cursus volgen als je als vrijwilliger in het hospice wil gaan werken of af en toe inspringt bij een zorgbehoeftige, thuiswonende oudere.  

De verpleeghuizen worden steeds meer instituten waarbinnen de bewoners met zachte hand begeleid worden naar de dood. Er is geen sprake meer van ”cure”, maar enkel van “care”. Een gezellige, zorgzame sfeer met zo min mogelijk gedoe. Probeer het nog een paar maanden gezellig te houden met elkaar, is het parool. Hierbij horen medewerkers met een zorgattitude, medewerkers die behulpzaam willen zijn en medewerkers die zorgzaam zijn. Een verpleeghuis is geen ziekenhuis waar kennis en kunde vereisten zijn. In het verpleeghuis gaat het om een ‘verzorgende instelling van de medewerkers’.

Maar wat zien we als zij-instromers zich melden om te gaan werken in het verpleeghuis? Ze zijn verplicht een opleiding te volgen om later ook in salaris mee te kunnen groeien. Als je als helpende begint, kun je alleen na een opleiding verzorgende worden en in een hoger salarisschaal ingeschaald worden. Daar zit een groot probleem. Zowel jongere zij-instromers als oudere maken een heel bewuste keuze om met zorgbehoeftige ouderen in het verpleeghuis te gaan werken. Met name de oudere instromers hebben middels voorgaande werksituaties een salarisniveau bereikt dat doorgaans hoger ligt dan het startsalaris in een verpleeghuis. Willen ze dat hogere salaris bereiken, moeten ze aan allerlei opleidingseisen voldoen. Daar heeft niet iedere oudere zij-instromer zin in en haakt af.

Opleidingseisen

Waarom die zware opleidingseisen? Die zijn er toch ook niet voor de vrijwilligers in de hospices en ook niet voor de ondersteuners van thuiswonende ouderen? Laat varen die opleidingseisen. Laat zij-instromers beginnen als helpende en laat ze middels interne, praktische trainingen doorstromen naar verzorgende. Hun salaris kan zo in de buurt komen van het salaris dat ze verdienden buiten de zorg. Het zal de uitstroom van nieuw personeel binnen twee jaar verminderen. Wacht niet totdat je door personeelsgebrek gedwongen wordt je opleidingseisen te verzachten, omdat velen dan al zijn afgehaakt.

Beste verpleeghuisdirecties: treedt uit je eigen systeem, kijk nuchter naar de nieuwe werkelijkheid. Je verwacht van zij-instromers iets dat de maatschappij niet verwacht van vrijwilligers in de hospices en niet van mantelzorgers in de thuissituatie. Zij-instromers hebben veel levenservaring opgedaan. Ze hebben veelal ouders die ook al tot de oudere generatie gerekend worden. Zij hebben al met het bijltje gehakt en dat steeds zonder aan allerlei opleidingseisen te voldoen. 

Beste verpleeghuisdirecties: stop met die opleidingsgekkigheid, maak gebruik van de levenservaring van zij-instromers. Maak gebruik van hun zorgattitude. Geld is blijkbaar hier het probleem niet, want als ze wel aan de opleidingseisen voldoen groeit het salaris door. Het geld is er dus. Laat iedere zij-instromer die in de dagelijkse praktijk heeft laten zien een meerwaarde te zijn voor de opgenomen ouderen, in salaris meegroeien. Het kost geen cent meer dan wanneer ze wel aan de opleidingseisen voldaan zouden hebben.