De koffieochtend op vrijdag vormt nog steeds het hart van de ontmoetingen. Elke twee weken komen zo’n twintig buurtbewoners bij elkaar voor een gezellig samenzijn. Rond tien uur wandelen mensen met een stoel onder de arm naar de Brink, een plantsoentje in hun buurt. De een verzorgt de koffie, de ander de thee en weer een ander brengt iets lekkers mee. Voor de mensen die geen stoel kunnen dragen wordt een stoel geregeld.

Buren hebben elkaar op een laagdrempelige manier beter leren kennen, er zijn onderlinge verbindingen ontstaan en vandaaruit gezamenlijke activiteiten. Omzien naar elkaar en weten wanneer de ander een steuntje in de rug kan gebruiken zijn belangrijke dragers van het initiatief. “Normale ontmoetingen moeten voldoende bodem geven om over andere zaken met elkaar te praten” vertelt Rob.

Bij de start van het initiatief was de koffieochtend altijd buiten bij een zelf geplaatste grote picknicktafel en uiteraard alleen bij mooi weer. Het succes was groot, en de behoefte om elkaar te ontmoeten ook. Maar het weer moet wel meewerken, en de seizoenen ook.

Na één winter zonder koffieochtenden is daarom besloten om ook bij ‘binnen-weer’ elkaar te blijven ontmoeten, maar dan bij een van buurtbewoners thuis. Om de zichtbaarheid te vergroten en de bewoners te verwelkomen, wordt tegenwoordig gebruikgemaakt van een slimme en simpele methode: de ‘beachflag’. Deze kromme vlag staat voor het huis dat aan de beurt is voor de koffieochtend. ‘Kom binnen,’ is de boodschap. Hans: “De opkomst blijft indrukwekkend, variërend tussen de 15 en 20 mensen. Bij 21 mensen zit mijn huis overigens wel vol!”

Ook de buurtactiviteiten, zoals snert- en zomerborrels die de Brinkers elk jaar organiseren, bloeien voort, vertelt Victor. “De afgelopen Burendag was een groot succes. Oud en jong(er) kwam bij elkaar en er was voor ieder wat wils. Er werd gekrijt op de stoep, gehinkeld op het hinkelpad dat wij hebben aangelegd. En na het vertrek van de ouderen bleven de jongeren tot in de avond over voor een groot feest met muziek.” Nieuwkomers in de buurt, gezinnen met jonge kinderen, iedereen is welkom. Hans: “Mensen kunnen elkaar laagdrempelig ontmoeten en vandaaruit betekenisvolle relaties opbouwen. Het blijvend organiseren van dit soort activiteiten is dan ook belangrijk voor de groei van de gemeenschap.”

Weerstand en compromis

Hoewel het initiatief floreert, heeft de Brink het afgelopen jaar ook te maken gehad met problemen. Er was sprake van vandalisme en overlast van hangjongeren. Dit zorgde voor spanningen in de buurt, met name bij direct omwonenden. Het leidde uiteindelijk tot een bemiddelingsgesprek onder leiding van een medewerker van de Schoor, de lokale welzijnsorganisatie. Bij deze bijeenkomst zaten een aantal omwonenden en Brink-initiatiefnemers aan tafel om te bespreken hoe om te gaan met de overlast. Het resultaat was een verrassend compromis: de grote picknicktafel, die een aantrekkelijke hangplek vormde, werd weggehaald en daarvoor in de plaats kwamen opklaptafels terug. Het meest opmerkelijke was dat een van de tegenstanders deze tafels beschikbaar stelde. Vicor: “Het is fijn te weten dat de weerstand zich niet richt op de Brink, maar tegen de overlast. Daar hebben we nu gezamenlijk een weg in gevonden. Incidenteel is er nog overlast, maar dat staat los van de Brink.”

Het Humusmodel

De Brink ligt aan de basis van twee voorzorgcirkels. Eind 2023 schreef ZorgSaamWonen hierover al een artikel: De Brink, vruchtbare bodem voor voorzorgcirkels. De oprichting was relatief eenvoudig vanwege het bestaande netwerk van de Brink. De initiatiefnemers noemen in dit verband het Humusmodel, een idee van Hans en Victor. “Het succes van een voorzorgcirkel is afhankelijk van een krachtige en ondersteunende voedingsbodem, de humus. Een stevige basis waarin een bewonersinitiatief kan groeien en bloeien. De Brink is dat voor de twee voorzorgcirkels die wij gestart zijn”, legt Victor uit.

De voorzorgcirkels bestaan per cirkel uit ongeveer 15 oudere buren, die sociaal contact met elkaar hebben en elkaar helpen met praktische zaken. Hoewel het primaire idee is dat mensen elkaar helpen als er lichte zorgvragen zijn, functioneren de cirkels nu al als ‘mantelzorg in de buurt’. Ontmoeting, het kennen van elkaar en onderling hulpbetoon zijn cruciaal voordat er om zorg gevraagd wordt. Rob: “We hebben bij de start van de voorzorgcirkels met elkaar, en met ondersteuning van een ouderenwerker van de Schoor, afspraken op papier gezet over de hulp die we aan elkaar geven. Ook hebben we duidelijk beschreven wat we niet doen. Denk aan persoonlijke verzorging tenzij mensen daar zelf afspraken met elkaar over maken.”

Elke cirkel heeft een eigen kartrekker. Deze kartrekker, of middelpunt, onderhoudt het contact met de ouderenwerker en bewaakt de gemaakte afspraken. De communicatie in de cirkel gaat via een groepsapp. Hans: “Het eigenaarschap van de voorzorgcirkels ligt bij ons. Wij wonen en leven samen in deze gemeenschap zonder hiërarchische lijn en formele besluitvorming. Voor de professionals is dat soms lastig werken. Hun systeemwereld is niet ingericht op burgerinitiatieven.”  

Bloeien en groeien

Binnen de voorzorgcirkels zijn diverse subgroepen ontstaan, wat ruimte geeft om de contacten verder te verdiepen. Zo is er een fietsclub, een handwerkclub, muziekavonden en een groep die voor een aantal mensen kookt. Bijna alle mensen in de cirkel nemen deel aan minstens één van deze activiteiten.

De cirkels leveren ook concreet hulp: een mevrouw in een rolstoel kreeg regelmatig bezoek, koffie en hulp bij boodschappen. Ook wordt veel aandacht besteed aan de mantelzorgers en partners van zieke buurtgenoten of buurtgenoten met dementie. De muziekavonden bieden bijvoorbeeld een uitje voor de mantelzorger. De diepe contacten zorgen ervoor dat men het aandurft om over de eigen zorgen te spreken, wat bijdraagt aan de onderlinge steun. De bewoners voelen zich gezien en gehoord binnen een warme gemeenschap.

Eigenaarschap essentieel

Het feit dat niemand is gestopt met deelname aan de cirkels sinds de start, laat het succes zien. De groep staat open voor groei en overweegt actief om nieuwe gepensioneerde buren (65+) te benaderen met een welkomstbrief voor de voorzorgcirkels.

De gemeente Almere stimuleert het concept inmiddels stadsbreed. De Brinkers zijn daar heel blij mee. Ze hebben wel een puntje van kritiek op de wijze waarop zulke initiatieven elders in het land soms van bovenaf worden ingevuld. Er is een discussie over de effectiviteit van een ‘verbinder’ (iemand die namens de groep hulpvragen uitzet) versus de directe communicatie tussen leden via een groepsapp. Hans: “Het werken met een verbinder neemt de betrokkenheid en het eigenaarschap van de leden weg. Wanneer een vraag in een app wordt gezet, zien alle leden de hulpvraag en weten ze wat er speelt. Als een verbinder de vragen reguleert, verdwijnt die transparantie en verzwakt de gemeenschap.” De Brinkers benadrukken dat het essentieel is dat dergelijke initiatieven vanuit de burgers zelf komen en dat professionals niet de leiding moeten overnemen, maar zichzelf ten dienste moeten stellen en moeten vragen: ‘Wat hebben jullie nodig?’

De Brink heeft bewezen dat, door middel van concrete ontmoetingen en activiteiten, een gezonde voedingsbodem wordt gecreëerd waaruit een hechte en zorgzame gemeenschap kan groeien. Het is een voorbeeld van hoe burgers zelf invulling geven aan de behoefte om naar elkaar om te zien, door niet te wachten op zorg voor ‘later’, maar door nu al de verbinding te maken.