Verbinding en zorgzaamheid in de wijk? Van ideaalbeeld naar realiteit

‘We moeten minder vanuit ideaalbeelden kijken en meer vanuit de realiteit’. Deze boodschap geeft socioloog, onderzoeker en (toneel)schrijver Fenneke Wekker tijdens haar keynote op het ZorgSaamWonen Congres. ZorgSaamWonen sprak met Fenneke over haar visie op leefbare buurten en wijken. Volgens haar is er al veel verbinding en zorgzaamheid in de samenleving, maar wordt dat niet altijd herkend. Ze illustreert dit met een voorbeeld. “Hangjongeren veroorzaken soms overlast. De politie haalt hen dan weg van de hangplek omdat buurtbewoners het onveilig vinden.”

“Toch is die plek voor die jongeren belangrijk: het is een plek die voor hen verbindend werkt. Zij hebben een plek nodig om hun identiteit te ontwikkelen, te experimenteren, grenzen te verkennen. Ze vinden er met elkaar een ‘thuisgevoel’. Wat voor de één een thuisgevoel oproept, geeft de ander een onveilig gevoel.”

De overheid en maatschappelijke organisaties zijn geneigd te luisteren naar degene die het hardst roept, is de ervaring van Fenneke, en die ze ook nader beschrijft in haar Verhalenbundel ‘Achter de voordeur’. “Dat zijn mensen die de weg naar instanties kennen, vaak hooggeletterd zijn en hun zorgen of behoeften makkelijk en graag kenbaar maken. Zij bepalen zo de norm.” Fenneke wijst erop dat dit voor veel Nederlanders niet vanzelfsprekend is, doordat ze te jong zijn, de taal niet goed beheersen, doordat zij negatieve ervaringen hebben met overheidsinstanties, of bijvoorbeeld een beperking hebben. Deze mensen vinden de weg niet naar beleidsmedewerkers, maatschappelijke organisaties en overheden.

Waarom werkt het niet?

“Vaak zien we dat er dan op projectbasis initiatieven ontstaan om bepaalde groepen bewoners te betrekken bij de wijk. Dat gebeurt vanuit de beste bedoelingen. Maar dan blijkt de praktijk toch weerbarstig. Waarom doen mensen niet mee? Waarom willen ze zich niet op deze manier met elkaar verbinden? We luisteren toch naar de burger? Waarom werkt het dan niet? Dat vragen de projectmedewerkers zich dan af.”

“Het werkt niet”, zegt Fenneke, “omdat we te veel denken vanuit die heersende norm. We hebben te weinig oog voor de diverse vormen van verbinding die bestaan en de verschillende behoeften tussen bewoners. Er is niet één plaatje van verbinding dat voor iedereen werkt.”

Bordje

Ze licht dit toe met een voorbeeld. “Soms zie je aan het begin van een straat een bordje staan met ‘In deze wijk groeten wij elkaar’. Daarmee wordt duidelijk de norm gesteld dat bewoners elkaar gedag zeggen als uiting van onderlinge verbinding en zorgzaamheid. Vervolgens vallen mensen die dit niet doen buiten de boot. Wat als je een beperking hebt, geen gedag durft te zeggen of even een mindere dag hebt en geen puf hebt om vrolijk te doen. Dan word je al gauw veroordeeld. Terwijl het juist verbindend kan werken als iedereen in de buurt echt zichzelf kan zijn. Ik heb veel kwetsbare buurtbewoners gesproken die soms al blij zijn als het ze lukt om naar de bakker te gaan.”

Het zou volgens Fenneke beter zijn als mensen accepteren dat dingen iedere dag anders kunnen zijn. Behoeften verschillen per persoon en per moment. Het helpt als je jezelf als mens goed leert kennen. Dan heb je meer compassie en wederzijds begrip. Hoe erg is het als iemand je een keer niet gedag zegt? Wie moet zich aanpassen aan wie?

Onderzoek

Fenneke heeft tussen 2017 en 2020 het onderzoek ‘Building belonging’ gedaan. In dit promotieonderzoek keek zij onder andere naar het thuisgevoel van bewoners van woonerven uit de jaren ‘70 en ‘80. Woonerven werden in die periode gezien als oplossing voor het anonieme en geïsoleerde stadsleven. Keukens waren aan de voorkant gesitueerd zodat er altijd wel een ouder was die een oogje in het zeil hield. De ligging van de tuinen is zodanig dat mensen elkaar zien zonder dat ze te veel in hun elkaars ruimte komen.

Gordijnen

“Dat klinkt allemaal ideaal als het gaat om verbinding en onderlinge zorgzaamheid in de buurt, maar uit onderzoek blijkt dat juist woonerven laag scoren op thuisgevoel en leefbaarheid,” vertelt Fenneke die in Haarlemmermeer kwalitatief onderzoek ernaar heeft gedaan. Zij ontdekte dat dergelijke woonerven zeker geschikt zijn voor ouders met jonge kinderen. Die zoeken elkaar op en hebben verbinding met elkaar. “Maar met name bewoners zonder kinderen, of met kinderen die al het huis uit zijn, voelen zich juist buitengesloten van de gezellige saamhorigheid in de wijk. Ik heb alleenstaande vrouwen gesproken die de gordijnen dicht doen om al die spelende kinderen niet de hele dag te hoeven zien. Als je een andere leefstijl hebt, word je in deze wijken raar aangekeken.” Ook andere groepen profiteren niet optimaal van de woonerven. Pubers worden geweerd uit de speeltuintjes en de ambulance kan er moeilijk komen, terwijl er toch ook senioren wonen.

Fenneke concludeert naar aanleiding van haar onderzoek dat er te sterk is gebouwd vanuit een bepaald ideaalbeeld; in dit geval het gezin als hoeksteen van de samenleving. “Zodra zo’n heersende norm zich vastzet in stenen en infrastructuur, blijft die norm zich herhalen. Anderen worden er dan iedere dag, op straat, in het park of in hun eigen voortuin mee geconfronteerd dat zij niet ’normaal’ zijn.”

Norm materialiseren

De gebouwde omgeving kan dus zo sterk een norm materialiseren, dat er door de bewoners niet onderuit te komen is. “Sommige bewoners krijgen zelfs psychische problemen, als ze gaan geloven dat er iets mis is met hén omdat ze geen aansluiting vinden bij de buurt. Dat wordt dan op het individuele bordje gelegd, terwijl soms de omgeving niet functioneert. Die moet ruimte bieden aan het invullen van de verschillende normen.”

Parken

Als voorbeeld wijst Fenneke op parken. “Het doorbrengen van tijd in de buitenlucht is voor het welzijn van ieder mens belangrijk. Parken zouden dus voor iedereen toegankelijk moeten zijn. Zorg voor routes die veilig zijn voor ouders die met kinderen fietsen of lopen, maar zorg ook dat ouderen zich er prettig voelen en dat daklozen er in de zomer ongezien kunnen overnachten. Kijk vanuit de realiteit. Welke mensen komen er? Hoe maken zij gebruik van het park? Welke behoeften zijn er?”

Fenneke vindt dat de gebouwde omgeving veel meer vanuit diversiteit bekeken moet worden. Ze roept op om plekken voor hangjongeren te maken waar zij de ruimte krijgen om grenzen te ontdekken. “Maar zorg ook voor plekken waar meiden zich veilig kunnen voelen. Breng flexibiliteit aan in de ruimte.”

Inclusiviteit door exclusieve plekken

Ook vindt ze het belangrijk dat groepen met een vergelijkbare behoefte en leefstijl, zoals kinderen, meiden, jongens, senioren of mensen met een bepaalde migratieachtergrond samen kunnen zijn. “Je krijgt inclusiviteit als je exclusieve plekken creëert. Het gaat om herkenning en erkenning. Even samenvallen met jouw norm. Daarna voel je je sterker om de diverse samenleving in te gaan.” Het ‘thuisvoelen’, wat een universele behoefte is, ziet er voor iedereen anders uit.

Fenneke geeft tot slot nog een waarschuwing mee: “Geforceerd mixen van groepen werkt meestal niet, en kan juist leiden tot polarisatie in de wijk. Er zijn altijd verschillende belangen en behoeften als het gaat om verbinding en zorgzaamheid. Alleen in Disney-films leeft iedereen gelukkig met elkaar.”

Meer horen?

Tijdens het ZorgSaamWonen Congresop 25 september in Omnisport Apeldoorn geeft Fenneke een keynote en verzorgt daarna met Lea Klarenbeek nog een workshop: ’Samen integreren: werken aan verbinding in de wijk’

Meer informatie:

Ook interessant / voor u geselecteerd

SROI Eijsden: €6 winst per euro investering
2 juli 2025

Een euro geïnvesteerd in een krachtenbinder voor een zorgzame gemeenschap levert minimaal zes euro…

Lees Verder »
Herculeshof, kloppend hart van woonzorgzone Daalhof
26 juni 2025

Wonen op een plek waar je je thuis voelt, veilig en vertrouwd. En waar, als dat…

Lees Verder »
Woongeluk in Hugo's tuin
24 juni 2025

“Ik ben er een rijker mens van geworden”, zegt een bewoonster van Hugo’s tuin in…

Lees Verder »
Deurne en Someren bundelen krachten voor integrale woon-welzijn-zorgvisie
6 juni 2025

Vergrijzing, toenemende zorgbehoeften en de krappe woningmarkt leggen een enorme druk op veel gemeenten.…

Lees Verder »
Mensen beseffen steeds meer dat we het met elkaar moeten doen
4 juni 2025

Een zorgzame straat begint met elkaar kennen en herkennen, stellen Yvonne Witter en Daniëlle Harkes, oprichters…

Lees Verder »
B&B De Uitwijk: Een warm bad van verbondenheid
2 juni 2025

Het krijtbord in de voortuin van B&B De Uitwijk verklapt dat er in het voormalige schoolgebouw in…

Lees Verder »
Blue Zone Festival 2025: De beweging groeit
28 mei 2025

Met tachtig deelnemers aan het pre-event en bijna 400 bezoekers op de festivaldag, overschrijdt het tweede Blue…

Lees Verder »
Collectief wonen als standaard
20 mei 2025
Lees Verder »
Zorgzame buurten in opbouw: hoe nu verder?
13 mei 2025

Hoe bouw je een zorgzame buurt waar mensen naar elkaar omzien? De eerste fase van Nonna’s programmalijn ‘Goed…

Lees Verder »
Lees het nu: Digimagazine #1 2025: Gemeenschappelijk Wonen
12 mei 2025

Bij ZorgSaamWonen brengen we een paar keer per jaar een digitaal magazine uit. Elk magazine gaat over een…

Lees Verder »
Met Buurtkracht samen verder bouwen aan vitale en bruisende gemeenschap
8 mei 2025

ENA en Woningstichting Barneveld (WsB) starten met project Buurtkracht. Zij gaan samen met bewoners verder…

Lees Verder »
Envida in podcast aflevering
4 april 2025

In nieuwste aflevering van de Impactmakers-podcast komt Petra Lamberts, directeur…

Lees Verder »
Verplichte brandmelder mooi opstapje naar Voorzorgcirkels
6 maart 2025

Brandmelders zijn wettelijk verplicht in iedere woning. In huurwoningen worden ze…

Lees Verder »
Zorgzame Buurt West Brabant: Samen de buurtkracht versterken
5 maart 2025

Welzijnsorganisatie WijZijn en Thuiszorg West Brabant (TWB) zetten zich samen in…

Lees Verder »
Hilverzorg gaat samen verder
4 maart 2025

Zorgorganisatie HilverZorg, actief in Hilversum en Driebergen-Zeist, heeft een droom…

Lees Verder »
Essay De belofte van de gemeenschap
20 februari 2025

Ludo Glimmerveen, Monique Kremer, Pieter Hilhorst, Jante Schmidt en Josje Schut schreven vanuit het Ben Sajet…

Lees Verder »
Zorg als onderdeel van de gemeenschap: minder ingewikkeld, nog steeds complex
23 januari 2025

Het zorgstelsel in Nederland staat onder druk. De kosten blijven stijgen, de vraag naar zorg groeit snel - dit…

Lees Verder »
De populairste artikelen van 2024
31 december 2024

Het is eind december en dat betekent dat het jaar 2024 er zo goed als op zit. Wij vroegen ons af: "Welke…

Lees Verder »
Vooral verder blíjven kijken, maar ook ernaar handelen…
24 december 2024
Lees Verder »
Vijf jaar ZorgSaamWonen: digimagazine #3
25 november 2024

Het is vandaag, 25 november 2024, een bijzondere dag. We vieren namelijk het 5-jarig jubileum van ZorgSaamWonen…

Lees Verder »

Reactie toevoegen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.