Het maakt nogal uit waar je wieg staat. Een gezegde dat inmiddels ook door onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau wordt onderbouwd (Opgroeien in een kwetsbare wijk). In kwetsbare buurten en wijken beïnvloeden factoren zoals een lage economische status of verminderde taalvaardigheid de kans op een gezond, veilig en kansrijk leven. De buurt Immerloo in de Arnhemse wijk Malburgen staat bekend als de armste postcode van Nederland en is inderdaad een goed voorbeeld van een buurt met deze sociale effecten.

“Het is dubbelzinnig”, zegt Victor de Kok van collectief de WijkMakers over de aanpak van deze problematiek. Hij is programmamanager van ‘het Handelingskader’, zoals deze gebiedsaanpak heet waarmee de gemeenschap versterkt moet worden. “De nadruk op de kwetsbaarheid kan ervoor zorgen dat de noodzakelijke financiële middelen loskomen, maar tegelijkertijd zorgt het voor stigmatisering van de buurt en zijn bewoners.”

De gemeente Arnhem en woningcorporaties Vivare en Volkshuisvesting investeren sinds 2021 stevig in een intensieve buurtsamenwerking om de kansen in de Malburgse buurten Immerloo en ‘t Duifje te keren. Ze maken mensen en middelen vrij om reguliere taken op elkaar af te stemmen en extra acties te ontwikkelen. Victor: “Het gaat ons om het versterken van verschillende vormen van kapitaal voor buurtbewoners, omdat we denken dat deze aanpak voorwaardelijk is aan een sterke gemeenschap. Het gaat dan om ontmoetingsplekken en wijkactiviteiten die ervoor zorgen dat bewoners met elkaar in contact komen en zo het sociaal kapitaal versterken. Maar we werken ook aan de inkomenspositie, het economisch kapitaal, en zaken zoals taalbeheersing en het bezitten van een diploma; dus een vorm van cultureel kapitaal.”

Krachten van de wijk

Victor werkt samen met Mick Loos vanuit de WijkMakers, een collectief waarbinnen ‘wijkmakers’ met verschillende achtergronden werken aan maatschappelijke vraagstukken. Niet toevallig zijn Mick en Victor in Malburgen actief; ze komen allebei uit Arnhem. Hún wieg stond echter in een andere, kansrijkere buurt, waardoor het even duurde voordat ze Malburgen echt leerden kennen, zegt Victor. “Onze eerste stap bestond uit uitgebreid het gesprek aangaan met buurtbewoners. We organiseerden etentjes en dan ging het over van alles, maar het gezamenlijke onderwerp was natuurlijk de wijk. Dat veranderde al direct ons beeld van de wijk waarin criminaliteit en overlast de boventoon voerden.”

Uit deze gesprekken kwamen naast uitdagingen, ook sterke punten van de wijk naar voren, die zelfs ook vaak hetzelfde bleken te zijn. Zo werd benoemd dat veel mensen van minimale inkomens moeten rondkomen, maar dat hier ook wederzijds begrip en respect uit voortkomt. Iets wat Victor en Mick bij mensen uit hogere inkomensgroepen nogal eens misten. Ook bleek de verscheidenheid van culturen soms te zorgen voor vervreemding omdat men bijvoorbeeld vanwege beperkte beheersing van het Nederlands niet met elkaar kan praten, maar werd tegelijkertijd benoemd dat deze wijk uit alle culturen van de wereld kan putten. "Wat ook duidelijk naar voren kwam: deze bewoners wilden zich graag inzetten voor de wijk, maar dan wel op hun eigen manier. Zo gaf de groep aan behoefte te hebben aan een ontmoetingsplek dicht bij hun woningen én was er zelfs iemand die de organisatie hiervan op zich wilde nemen."

Van wijkgesprek naar acties

Vier jaar later drinkt een groepje buurtbewoners koffie met elkaar in een ontmoetingsruimte die door woningcorporatie Volkshuisvesting speciaal voor de bewoners werd gecreëerd in de onderste laag van een flatgebouw. Er vinden diverse activiteiten plaats, zoals samen soep maken en eten tot aan sinterklaascadeautjes uitdelen zodat ook de zakken in deze buurt goed vol zitten op parkjesavond, en er komen verschillende groepjes samen. Buurtbewoners verzorgen de activiteiten en doen het beheer zelf.

“Dit was het eerste project om onderlinge verbondenheid en de gemeenschap te versterken”, vertelt Victor. Sindsdien werken bewoners en wijkprofessionals in een werkgroep aan nog veel meer ideeën. Zo is er een jaarlijks voetbaltoernooi en een klein festivalletje onder de naam ‘Culturendag’, dat bewoners onder begeleiding van opbouwwerkers organiseren. Victor: “Wij koesteren deze momenten van ontmoeting, waardoor je bekend raakt met medebewoners. Dit soort ‘lichte’ interacties kunnen veel betekenen voor de sociale cohesie. Alleen al elkaar herkennen en groeten heeft een positief effect op het gevoel van veiligheid. En in het beste geval groeien er vriendschappen uit of vinden mensen de weg naar wijkprofessionals die daar ook aanwezig zijn.”

Naast het faciliteren van gemeenschapskracht, wordt er aan nóg drie thema’s gewerkt: werk & inkomen, openbaar gebied & veiligheid, en taal (basisvaardigheden). Binnen deze thema’s is steeds een werkgroep actief waarbinnen wijkprofessionals, beleidsadviseurs, sociaal ondernemers en bewoners werken aan gezamenlijk gestelde opgaven en bijbehorende doelen. En met resultaat. Zo is de instroom van bewoners met beperkte taalvaardigheden richting taalcursussen verdubbeld en wordt het Malburgs BuurtBanenBureau ondersteund. Hier kunnen bewoners met een afstand tot de arbeidsmarkt stappen zetten richting werk in hun eigen buurt, bijvoorbeeld door aan het lokale groen te werken, of als gastvrouw te fungeren.

Op een andere manier

“Soms wordt weleens gezegd dat overheid en instanties zich niet te veel met de gemeenschap moeten bemoeien”, zegt Victor, “en dat is op veel plekken in Nederland ook zo. Maar in deze wijk moet je als overheid juist wél je gezicht laten zien. Alleen op een andere manier; door nabij te zijn, mensen op te zoeken, en naast hen te gaan staan om eventueel hulp te bieden.”

Een huis vóór de wijk

Een bijzondere plek die het inzetten op kapitaalontwikkeling van de wijk belichaamt, is het Huis vóór de wijk (en dus niet ‘van de wijk’ wat de klemtoon te veel zou leggen op de bewoners). Sociaal ondernemer Meeuwis Muskee, houdt de boel hier draaiende. Hij weet de bewoners te bereiken en is creatief in het verzinnen van activiteiten die passen bij de buurt en waar behoefte aan is. Zo zijn er zeven dagen per week dingen te doen. Hij verzorgt 750 lunches voor verschillende basisscholen en verhuurt ruimten, waar onder meer diverse organisaties spreekuur houden. Hij zorgt ook voor taallessen en andere activiteiten zoals dansen, yoga, biljarten en speelochtenden voor kinderen. Hij heeft bovendien onder meer een buurtklussendienst en een schoonmaakdienst opgezet, waar bewoners uit de wijk werken: zeven werken bij de groenvoorziening, zes bij de schoonmaakwerkzaamheden, vijftien medewerkers zijn betrokken bij het verzorgen van de lunches, vijf doen de buurtklusjes, vijftien personen fungeren als gastvrouw of gastheer en er is één jobcoach aanwezig. Natuurlijk is de horeca ook goed op orde: je kunt er koffie, thee en lunches krijgen. Meeuwis wil graag de systeem- en leefwereld bijeenbrengen op basis van liefde en vertrouwen. Victor: “Van dit soort plekken en van mensen zoals Meeuwis, moet de wijk het hebben. Hier wordt verbinding gemaakt. Niet alleen met elkaar, maar ook met de overheid die hier een gezicht krijgt door de aanwezige medewerkers van bijvoorbeeld Werk en Inkomen.”

Experiment Immerloo Schuldenvrij

In 2024 werd Immerloo nationaal en internationaal nieuws omdat er een experiment van start ging waarin de schulden van 40 kwetsbare gezinnen worden afgekocht. Dat gebeurt inmiddels onder de vlag van het Nationaalprogramma Arnhem-Oost, waarmee stevig wordt geïnvesteerd in meerdere kwetsbare, oostelijk gelegen Arnhemse gebieden. De wortels van deze aanpak liggen ook hier in de kleinere buurtsamenwerking van het Handelingskader: bewoners, wijkprofessionals en bestuurders stelden samen vast dat er een onorthodox idee nodig was om de schuldenproblematiek in de wijk aan te gaan. Vanuit de gebiedssamenwerking is toen een vuist gemaakt om het experiment te ontwikkelen.

Victor: "Dit is een goed voorbeeld van hoe ‘een hekje zetten om een gebied’, tot een actie kan leiden die echt wat doet voor het kapitaal van bewoners. Het is kenmerkend voor Immerloo dat er veel huishoudens wonen met grote schuldenproblematiek en daaraan verwante problemen zoals stevige armoede, een slechtere gezondheid en problemen met kinderen in het gezin. Dus in deze buurt wil je precies dáár wat aan doen om het economisch kapitaal te vergroten.”

Via het programma wordt aan verschillende knoppen gedraaid om het kapitaal in de wijk te verstevigen. Zo geven woningcorporaties Vivare en Volkshuisvesting soms voorrang aan inwoners die bereid zijn om iets te doen voor de wijk. Een opbouwwerker ondersteunt hen hierbij, waardoor het aantal vrijwilligers en activiteiten enorm is toegenomen. Victor: “Wij kiezen hier ook heel expliciet voor het versterken van sociaal kapitaal omdat deze wijk dat nodig heeft. Deze inwoners ondersteunen buurtbewoners en organiseren van alles waardoor er veel meer momenten van ontmoeting zijn en relaties kunnen groeien.”

Activiteiten in de plinten

Diezelfde gedachte ligt ook onder de ontwikkeling van de garages onderaan de flats tot plinten met ruimten waar organisaties, bedrijfjes en bewoners activiteiten kunnen ontplooien die bijdragen aan de wijk, legt Victor uit. Denk aan een kunstenaarscollectief dat bewoners betrekt bij hun projecten, een fietsenmaker met arbeidsontwikkelplekken of een bewoner met een naaibedrijfje. “We hopen dat het mes aan twee kanten snijdt: aan de ene kant gaat de bedrijvigheid hopelijk zorgen voor een groter gevoel van veiligheid, omdat ze voor meer sociale controle zorgen op de pleinen. Daarnaast zorgt het voor plekken waar mensen elkaar tegenkomen, wat weer goed is voor de publieke familiariteit.”

Deze aanpak is nu ook opgeschaald naar het andere gebied van Malburgen. “We hopen ook daar de geleerde lessen toe te passen,” zegt Victor, “maar omdat daar andere opgaven spelen, zullen we ook weer een hoop moeten uitvinden. Wat overeind blijft, is dat we ook daar ‘een hekje zetten om de buurt’ en vanuit dat gebied, de inwoners en wijkprofessionals gaan redeneren. Zij weten welke problemen er spelen en welke kansen er liggen.”

Aanwezig op ZorgSaamWonen Congres

Wil je meer weten over de deze manier van community building? Victor verzorgt samen met Mick tijdens het ZorgSaamWonen Congres een deelsessie over de gebiedsaanpak in Malburgen. In deze sessie leert u hoe ‘een hekje zetten om een gebied’, helpt om complexe opgaven aan te gaan in de armste postcode van Nederland. Er wordt stilgestaan bij de radicale acties die zijn voortgekomen uit het programma, zoals Experiment Immerloo Schuldenvrij. Zij gaan in op hoe de samenwerking is georganiseerd, welke uitdagingen ze onderweg zijn tegengekomen, maar vooral waar in samenhang aan wordt gewerkt: bestaanszekerheid, gebiedsontwikkeling en gemeenschapsvorming.

Meld je aan voor het congres en maak kennis met Victor en Mick van de WijkMakers en leer van hun ervaringen: Home | ZorgSaamWonen Congres

Lees meer

• De WijkMakers
• Immerloo Schuldenvrij: Schuldhulp & opkoopregeling Arnhem
• Onderzoek Opgroeien in een kwetsbare wijk | Publicatie | Sociaal en Cultureel Planbureau