Een deur die openstaat

erer

Martijn van der Steen

De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving bracht samen met het College van Rijksadviseurs afgelopen maand september het advies ‘Ruimte maken voor ontmoeting; de buurt als sociale leefomgeving’ uit. ZorgSaamWonen sprak met Martijn van der Steen, lid van de RVS en betrokken bij het advies. Daarnaast is Martijn co-decaan bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) en hoogleraar Bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit. 

Wat was de aanleiding voor het advies, voor welke maatschappelijke opgave biedt het een oplossing? 
‘Het is een vervolg op het eerdere traject Who Cares dat we ook met de (toenmalige) Rijksbouwmeester hebben gedaan. Dat was een ontwerpprijsvraag over wonen en zorg in naoorlogse wijken. Met dit nieuwe advies verleggen we de blik van woonzorgconcepten en gebouwen naar de directe leefomgeving van mensen. We verschuiven de focus van zorg naar ontmoeten en positieve gezondheid. Om gezond te zijn en te blijven is de leefomgeving van belang.  We zien dat in de manier waarop veel leefomgevingen zich ontwikkelen de logische en vanzelfsprekende ontmoetingsruimten verdwijnen. In het advies stellen we de vraag hoe je op een logische en vanzelfsprekende manier ruimte voor ontmoeting kunt maken. Ontmoeten is niet iets wat je af kan dwingen maar je kunt er wel gelegenheid voor scheppen. Daar gaat dit advies over.’ 

Heb je een voorbeeld van zo’n logische en vanzelfsprekende gelegenheid voor ontmoeting? 
‘Voor mij persoonlijk merk ik dat vooral als ik in het buitenland ben. Hier in Nederland zit mijn leven zo vol dat ik vaak minder behoefte heb aan spontane ontmoeting moet ik heel eerlijk zeggen. In het buitenland op plekken die ik niet goed ken, ervaar ik de waarde van plekken waar je vanzelfsprekend even kan verblijven; een plein, bibliotheek, een openbaar toegankelijke hal. Plekken waar je geen kaartje voor hoeft te kopen of een consumptie moet bestellen om er te kunnen zitten. Jane Jacobs, een bekende Amerikaanse activiste voor gemengde buurten, noemt dat ‘third places’.  
 
Een ander voorbeeld, dat verbonden is met mijn werkend leven, is de Leeszaal in Rotterdam West: een bewonersinitiatief dat is ontstaan toen in Rotterdam de kleine bibliotheekvestigingen in de wijken verdwenen. Bewoners hebben toen als alternatief de Leeszaal opgericht. Het is een ontmoetingsplek waar een heel divers gezelschap wijkbewoners gebruik van maakt. Ook het plein voor de Leeszaal is zo’n plek. Ik ga daar altijd heen met mijn studenten van de NSOB; topambtenaren die wij opleiden. We gaan dan een hele dag in de Leeszaal zitten en zijn onderdeel van wat er allemaal gebeurt. Zo schoof op een gegeven moment een mevrouw aan bij ons gezelschap omdat ze het prettig vond om haar Nederlands te kunnen oefenen. Onverwachte ontmoetingen, niet gepland maar wel gewenst, daar biedt de Leeszaal gelegenheid voor. ‘Een deur die openstaat’ zo noem ik dat vaak.’ 

In jullie advies staan een heel aantal aanbevelingen richting rijksoverheid, gemeenten, burgers en maatschappelijke organisaties over het creëren van publieke ruimtes voor ontmoeting. Wat vind je het belangrijkste advies? 
‘Het allerbelangrijkste vind ik dat iedereen die bezig is met de publieke ruimte doordrongen moet zijn dat een plek moet werken voor de mensen voor wie die plek bedoeld is. De kunst bij het ontwerpen van plekken is om vanuit de bewoners, vanuit de buurt te werken. Sluit aan bij het al bestaand eigenaarschap van bewoners of investeer in het ontwikkelen van eigenaarschap. Een slimme planoloog of gemeente benut de dynamiek, de energie die er al is. We kennen allemaal wel de bankjes waar je nooit iemand ziet zitten. Met even verderop een plek die druk gebruikt wordt door de buurtbewoners maar waar geen bankje te zien is. Als ontwerper of beleidsmaker moet je beter kijken. Wat zijn de vanzelfsprekende plekken van mensen zelf? Waar vindt al ontmoeting plaats, wat zijn de logische olifantenpaadjes door de buurt? Hoe kan je dat versterken?’ 

Jullie verbinden het ruimte maken voor ontmoeting met de grote ruimtelijke transities die op ons afkomen. Denk je dat dat gaat lukken? 
‘Dat is inderdaad een tweede belangrijk advies. In de openbare ruimte gaat de komende tijd enorm veel veranderen, denk aan de woningbouwopgave, energietransitie, klimaatadaptatie. Wij pleiten ervoor om bij die opgaven die toch al veel ruimtelijke consequenties hebben, ontmoeting een logische plek te geven. Benut die transities als kans om het sociaal leefklimaat te verbeteren. Een mooi voorbeeld is het Benthemplein in Rotterdam. Het is een waterplein, bedoeld voor extra waterberging. Dat plein is heel intensief in gebruik door jongeren die er skaten en elkaar ontmoeten. Er zijn altijd mensen. Het is een goed ontworpen plein maar de reden dat het er zo uit ziet is klimaatadaptatie. We zullen de komende jaren ook meer gaan verdichten in de stad. Meer woningen toevoegen aan de bestaande wijken. Mensen denken vaak dat daarmee het groen verdwijnt en de buitenruimte achteruit gaat. Studies in opdracht van de Rijksbouwmeester laten zien dat door slim ontwerp de kwaliteit van de leefomgeving en de ruimte voor ontmoeting, daarbij heel goed juist kunnen toenemen.  

benthemplein
 
Om dit tot een succes te maken vraagt het dat we ruimte maken voor ontmoeting mee moeten nemen in ruimtelijke plannen. Dat is niet vanzelfsprekend want op alle niveaus, van rijk tot gemeente, zijn het totaal gescheiden portefeuilles. Wij zeggen tegen een gemeente die een aardgasvrije wijk gaat ontwikkelen, pak ook ontmoeten mee. Verzamel de mensen die er beleidsmatig bij betrokken zijn, ga in gesprek met de buurt en geef het een plek in de plannen. Neem het mee in de aanbesteding. Iedereen wil ruimte voor ontmoeting. Het valt eruit om dat we het niet vragen of onvoldoende honoreren.  
 
Door dit advies samen met de Rijksbouwmeester te schrijven is veel kennis over de kracht van een goed ontwerp ontsloten. Het advies laat zien hoe ruimtelijke ingrepen kunnen uitnodigen tot vanzelfsprekende ontmoeting, tot ‘een deur die openstaat’. We weten dat ontmoeting gezondheidswinst, publieke waarde en levenskwaliteit oplevert. Laten we dus vooral de kansen grijpen als ze zich voordoen!  

Het interview met Martijn van der Steen is verschenen in het digitale magazine van ZorgSaamWonen - Ruimte voor ontmoeting. Open dit magazine >>

Ook interessant / voor u geselecteerd

Werken aan een gezonde, sociale en vellige leefomgeving met BuurtSaam
20 maart 2023
Om ruimtelijke strategieën voor leefbare, sociale en levensloopbestendige buurten te ontwikkelen, heeft Platform31…
Lees Verder »
Hoe vertaal je waarde van sociale basis in cijfers?
16 maart 2023
Het versterken van de sociale basis is een belangrijk doel voor gemeenten, maar cijfers verzamelen over die…
Lees Verder »
Wonen, ontmoeten, werken en leven in 'Wij zijn Zuiderschans'
9 maart 2023
Mede dankzij buurtverbinders komen ook buurtbewoners regelmatig binnenlopen bij het nieuwe wooncomplex in Den…
Lees Verder »
'We kunnen meer van bewoners verwachten'
7 maart 2023
“Het zit tussen onze oren dat iedereen een eigen huis, auto en wasmachine moet hebben”, zo trapt Bernard Smits van…
Lees Verder »
Top 11 mooiste woongemeenschappen in Nederland
1 maart 2023
Voor het nieuwste nummer van Stedebouw & Architectuur, een editie gewijd aan Bouw & Zorg, maakte Yvonne…
Lees Verder »
Collectieve woonvormen centraal in nieuwste Stedebouw & Architectuur
28 februari 2023
Collectieve woonvormen zijn steeds vaker een onderwerp van gesprek, niet in de laatste plaats op het ZorgSaamWonen…
Lees Verder »
Het huwelijk van wonen en zorg en welzijn
27 februari 2023
Hoe organiseren we betaalbare, effectieve en efficiënte zorg en houden we die toch persoonsgericht – dus passend…
Lees Verder »
'Participatie is meer dan het afvinken van een checklist'
24 februari 2023

Peter Bisschop en Sabine Megens wilden iets concreets doen om ouderen langer thuis te laten wonen, ze wilden…

Lees Verder »
ZSW-expert over sociale ondernemingen en instituties voor collectieve actie
24 februari 2023
ZorgSaamWonen-expert professor dr. Tine De Moor hield vorige week vrijdag haar oratie aan de Erasmusuniversiteit…
Lees Verder »
De Bloemendal: gelaagd, sociaal en maatschappelijk
22 februari 2023

Een paar prachtige oude bomen in de binnentuin trekken meteen de aandacht. Wooncentrum Bloemendal krult zich om…

Lees Verder »
Woon- en leefomgeving anders inrichten met toolkit 'Positieve gezondheid'
21 februari 2023

Het gedachtegoed van 'Positieve gezondheid' – niet focussen op ziekte en wat niet meer gaat, maar juist op de…

Lees Verder »
Preventie, het nieuwe normaal in een ouder wordende samenleving
20 februari 2023

Op woensdag 15 februari 2023 is het advies 'Preventie, het nieuwe normaal in een ouder wordende samenleving'…

Lees Verder »
Betrek mantelzorgers en zorgvragers bij digitalisering van de zorg
20 februari 2023

Met de campagne Vliegwiel in de Wijk roept Patiëntenfederatie Nederland wijkverpleegkundigen op om met cliënten…

Lees Verder »
We leven in een wereld vol mogelijkheden
16 februari 2023

Op woensdag 1 februari kwamen ruim driehonderd bezoekers bij elkaar in TivoliVredenburg te Utrecht, ter ere van…

Lees Verder »
ZSW-partner AAG: van zorg en wonen naar vastgoed met zorg én welzijn
16 februari 2023
Ze praten graag over zorgvoorzieningen en vastgoed, senior adviseur Carolien Vermaas en haar collega, strateeg en…
Lees Verder »
Vrijwilligers maken modern woonzorgcentrum van oud klooster
14 februari 2023
Zo zouden de zusters Elisabetinnen het gewild hebben. Om ouderen in een zorgzame omgeving oud te laten worden is…
Lees Verder »
Slimme Zorg Estafette inspireert en verbindt
13 februari 2023
De ontwikkeling, implementatie en opschaling van slimme zorg verder brengen. Dat is het doel van de Slimme Zorg…
Lees Verder »
Meulenvelden haalt de buitenwereld naar binnen; 'dit is een klein dorp'
9 februari 2023
Hoe is het nu met woonservicegebied Meulenvelden in Didam? In deze rubriek van ZorgSaamWonen besteden we aandacht…
Lees Verder »
Gezond en Actief Leven Akkoord fundament onder preventiebeleid
7 februari 2023
Meer aandacht, meer geld en slimme samenwerking voor een gezondere samenleving. Dat is het doel van het Gezond en…
Lees Verder »
Pluim van het jaar voor van sloop gered zorggebouw
7 februari 2023
Jan Strating van AIG Care & Living en Remko van de Weerd van Bureau voor Harmonische Architectuur hebben de '…
Lees Verder »

Reactie toevoegen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.