De ‘Woondroom Kloostervelden’, een inclusieve woonwijk in het Brabantse Sterksel, is volledig uitgekomen: Niet mensen met zorg ‘onder de mensen’ brengen in een woonwijk, maar nieuwe buren brengen naar mensen met zorg en samen een actieve woonwijk vormen. Ruim 170 mensen met woonzorg (leuners) wonen hier nu volledig geïntegreerd met zo’n 500 bewuste buren (steuners) in de nieuwe wijk Kloostervelden. Een wijk die barst van natuur, kunst en cultuur. Een levendige en veilige wijk ook, voor álle bewoners, van jong tot oud.
Kloostervelden: van instellingsterrein naar inclusieve woonwijk
Een voormalig instellingsterrein van expertisecentrum Kempenhaeghe voor complexe epilepsie en slaapstoornissen, lag al sinds begin 1900 wat ‘verstopt’ achter klooster Providentia en net buiten het Brabantse dorpje Sterksel, onder Eindhoven. Oude paviljoens zijn in de afgelopen jaren stuk voor stuk afgebroken en de bewoners zijn - verdeeld over acht zorgclusterwoningen - ‘organisch’ geïntegreerd in een levendige, duurzame woonwijk. Op 19 februari werd de wijk officieel opgeleverd met een afrondingsverklaring. Op 29 februari ging ZorgSaamWonen er op excursie met 25 experts.
De sociale plankaart en het praatstuk waarmee projectmanager Hilke Huysinga en het projectteam van start gingen
Ook al miezert het op 29 februari in Kloostervelden, de vogels fluiten er om het hardst. Waar je kijkt, ontluikt vers groen, de dieren van de wijkboerderij slaan voorbijgangers vriendelijk gade, een groepje jonge kinderen stept vanuit Sterksel vrolijk en veilig de wijk in. Veilig, want hier zijn maar twee soorten wegen: smalle, grijze, eenstrooks asfaltwegen, zonder drempels, zodat mensen met een rolstoel comfortabel buiten kunnen rijden, en een even smalle kunstroute die - dementievriendelijk - een herkenbare rode kleur heeft en in een grote cirkel door de wijk loopt. Er zijn meerdere gemeenschapsruimtes en deelvoorzieningen in de wijk, waaronder Brasserie de Broeders, maar ook het werkatelier en galerie Kempo. Hier exposeert Niek Opstals tot 24 maart ‘slaapkunst’: hij visualiseert zijn eigen ‘moeite om in slaap te komen’ op doek, lakens tot op een dekbed dat als kleed op de vloer ligt. Verderop verzamelen kinderen zich bij de opvang.
Kooksterren
Mede-initiatiefneemster Hilke Huysinga, toentertijd projectmanager voor Kempenhaeghe, droomde deze wijk mee rond 2005 en ontvangt bijna twintig jaar later de ZSW-experts in een voormalige Toneelzaal, grenzend aan de koffiekamer van restaurant de Broeders. De ‘eigen’ Horeca BV - “Want dan houd je regie”, benadrukt Hilke – voorziet de bezoekers van koffie, thee en trakteren op lekkere baksels van de Kloosterveldse ‘kooksterren’. “Cliënten zijn hier van betekenis door de vele voorzieningen die we hier beschikbaar hebben, van kooksterren, cadeauwinkel tot wijkboerderij en kunstatelier, iedereen doet mee”, licht Hilke toe.
De voormalig directeur van Kempenhaeghe had als eerste het visioen van een gewoon, gezellig dorpje op deze plek. Na een lang traject van onderzoeken en overtuigingskracht kwam een bestemmingsplanwijziging tot stand. Gedurende het proces ontstond bij Hilke organisch de behoefte om een tweede projectmanager aan het project toe te voegen die zich voornamelijk richtte op de harde kant van het project (de stenen). Hierdoor kon zij zich meer focussen op de zachte kant van het project (het cement), oftewel de verbindingen (sociale cohesie) opbouwen.
Van weerstand naar medestand
“Natuurlijk was er bij de vele stakeholders en betrokkenen angst voor het onbekende”, zegt Hilke, ”en was er veel overtuigingskracht nodig om stapjes vooruit te komen, maar inmiddels is veel weerstand veranderd in medestand en dragen vele wijkbewoners, familie van cliënten, zorgmedewerkers en omwonenden actief een steentje bij. Je moet je voorstellen dat in de periode 2005 - 2010 het woord ‘inclusiviteit’ voor de meeste mensen nog een onbekend begrip was. Inmiddels is iedereen er al veel meer bekend mee en ook bezig met positieve gezondheid, onbeperkt meedoen en met de kwaliteiten van de Blue zones.”
Prudent
Meevallers waren er overigens ook. De provincie kende - enthousiast over het concept - wooncontingenten toe en daarna ging de gemeente overstag om woningen toe te staan in het gebied met een voorheen maatschappelijke bestemming.
Hilke laat in overzichtelijke sheets zien hoe de wijk langzaamaan vorm kreeg. Er werd gefaseerd en prudent gebouwd, zegt ze. Oude paviljoens werden een voor een afgebroken, veilig omheind en met zo min mogelijk overlast herontwikkeld naar zorgwoningen in een straat met nieuwe buren. Wandel je door de wijk dan zie je op het eerste oog geen verschil in woningen met of zonder zorg. Zo is er een zorgcentrum verwerkt in de ‘achtertuinen’ van twee parallelle straatjes, waarbij de zorgwoningen aan de respectievelijke straatkanten ieder een eigen voordeur, voortuin, balkon of veranda hebben. ‘De power of hello’ legt Hilke daarbij, de beweegreden uit. “Contact leggen begint buiten, daar ontmoeten mensen elkaar, zwaaien naar elkaar, maken een praatje. Vanuit de sociale planologie kun je op deze manier menselijk gedrag beïnvloeden met de ruimtelijke omgeving.”
Identiteit
Kloostervelden klopt. Hier is natuur, hier groeien en bloeien mensen, dieren, planten en (voedsel)bomen. Tussen de moderne, duurzame woningen in een wervelend stratenplan is veel openbaar groen voor allerlei activiteiten, zomer en winter. Een bijzondere plek in de wijk en op de kunstroute is een groot rond prieel dat ooit onderdeel van een oud paviljoen was. Er staan bankjes onder een grote ronde overkapping die beschermt tegen regen en zon. Een kunstenaar heeft het gewelf beschilderd met slaapverwekkende planten. “Ook dit is een goed voorbeeld van ‘identiteit geven’ aan een plek”, zegt Hilke. “Dat is zo belangrijk, mensen moeten een verbinding voelen met de natuur, maar ook met de cultuur, de historie van een plek.”
Om het omliggende landschap waar deze wijk onderdeel vanuit maakt, beter te kunnen beleven, is aan de randen van diverse groene brinken, de natuur juist meer uitgedund. Op zo’n punt staat ook een mensgroot vogelhuis waar wijkbewoners via een trapje door een luikje van bovenaf de verte in kunnen kijken. Wat zij dan ook zien is een project van een landschapskunstenaar die in een open wandelgebied de golfbewegingen van een epilepsie-ECG heeft aangebracht met grondwallen.
Blue Zone
Het concept voor deze wijk is gebaseerd op wonen, zorgen en leven op basis van positieve gezondheid en levensgeluk, legt Hilke uit. Dat betekent een andere benadering van zowel vastgoed als zorg. “De lessen van een Blue zone waar mensen ouder en gelukkiger wonen zie je hier terug in de leefstijl en de leefomgeving. We wilden een dorpse levendigheid creëren waardoor de cliënten met zorg mee kunnen doen in de samenleving.”
Open houding
Hilke noemt een aantal succesfactoren: een sterke visie op het concept, waaronder een goede verhouding cliënten (een derde) en nieuwe buren (tweederde); een vast projectteam en aanspreekpunt bij de gemeente; een vertrouwd partnerschap waarin je ook moeilijke gesprekken kunt voeren; een stedenbouwkundige die tijdens de realisatie supervisor van de wijk werd voor de gemeente; de eigen horeca en participatie van bewoners. Bij dat laatste geeft Hilke nog een extra toelichting. “De hoofdlijnen voor het landschapsplan is met experts opgezet en vervolgens hebben we bewoners en stakeholders actief betrokken om dit verder mee ‘in te kleuren’. Bewoners hebben hier geen verplichtingen, maar we vragen wel een open houding.” En die houding heeft al geleid tot een eigen wijkapp, wijkkrant, mededelingenbord, opzet van een wijkraad en de opzet van een moestuin, gevolgd door een pluktuin, een kruidentuin en een voedselbos. Onvergetelijk was voor Hilke het moment dat er een hangbuikzwijn was ontsnapt en de hele wijk in actie kwam. “’Morgen laten we een geit los’, zei ik toen.”
Impact
Hoewel Hilke het project overtuigd als geslaagd beschouwt,- ‘dat voel je als je hier rond loopt en met wijkbewoners spreekt - zou ze wensen dat ze met een impactonderzoek naar het leven in de inclusieve wijk Kloostervelden ook wetenschappelijk zou kunnen onderbouwen wat deze wijk betekent voor gezondheid en levensgeluk van alle bewoners. Ondertussen is Hilke vanuit sociale planologie, alweer betrokken bij diverse nieuwe transformatieprojecten op bijzondere plekken. Ze noemt: oude kloostercomplexen, bijzondere dorpskernen. “Allemaal plekken waar we historie, natuur en sociale cohesie samen laten komen voor een zorgzame leefomgeving die bruist.”
Leestips
Afronding Kloostervelden en de tijdlijn van het project
Vragen? Neem contact op met Hilke Huysinga.
Reactie toevoegen