'Breng zorg naar de mensen in plaats van naar een zorggebouw'

De wondere wereld van wonen, zorg en welzijn. Daarbinnen is Eelke Wiersma al jaren werkzaam in verschillende rollen. En nog verwondert hij zich dagelijks. Als initiatiefnemer van de website Mensen met dementie in Groningen en bestuurslid van Waardig wonen in Groningen leek hij ons bij uitstek dé persoon om ons een inkijkje te geven in deze wondere wereld van wonen, zorg en welzijn in deze noordelijke provincie. Toch stond zijn wieg daar niet. ‘Ik ben geboren en getogen in Friesland. Toen ik Farmacie ging studeren, verhuisde ik pas naar Groningen.’ Het was deze stad waar hij per toeval op vrijwilligerswerk bij Fokuswonen stuitte. ‘Zo ben ik mijn loopbaan begonnen. Min of meer per toeval.’

Met de voeten koffie zetten
Een Fokusproject bestaat uit 12 tot 20 Fokuswoningen. De aangepaste, gelijkvloerse huurwoningen zijn eigendom van een woningcorporatie. De woningen liggen verspreid in een woonwijk of appartementengebouw en zijn van buiten niet als Fokuswoning herkenbaar. Er zijn 99 Fokusprojecten op dit moment, verspreid over het hele land. ‘Ik heb veel geleerd bij Fokuswonen. De belangrijkste les is dat mensen met een functiebeperking niet ziek zijn, maar uitstekend kunnen functioneren in een aangepaste woning.’ Ook heeft hij geleerd dat mensen veel zelf kunnen. ‘Ik vergeet nooit dat een vrouw met beperkingen met haar voeten de voordeur kon openen en met haar voeten koffie voor me kon zetten.’ Er is volgens Eelke nog altijd een tekort aan toegankelijke woningen. ‘Dat is al jaren zo. Ik heb met Ed Nolte, die jaren geleden bij Aedes werkte en bij het Kenniscentrum Wonen-Zorg, nog gepleit voor levensloopgeschikte woningen. Er is toen zeker beweging gekomen en corporaties zijn ook het nut van deze woningen gaan inzien.’

Kijken naar Denemarken
In Groningen ziet Eelke veel ouderen die een minder geschikte woningen voor lief nemen zolang zij maar in hun vertrouwde omgeving kunnen blijven wonen. ‘Vooral in de dorpen. Veel ouderen zijn er geboren, getogen en geworteld.’ Wat er volgens Eelke mist om ouderen prettig oud te kunnen laten worden, is het gebrek aan tussenvoorzieningen. ‘Er moeten meer betaalbare woonvormen komen, zodat er wat te kiezen valt en ouderen ook in de eigen buurt kunnen blijven wonen.’ Ook in Groningen is er een gebrek aan geschikte locaties. ‘Gemeenten kunnen grond beschikbaar stellen voor initiatieven als Knarrenhof, seniorenhofjes en kleinschalige woonzorgvoorzieningen. En corporaties zouden ook divers moeten bouwen’, zegt Eelke. ‘Verder zou het niet gek zijn om als landelijke overheid naar het Deens model te kijken. Jeroen Singelenberg, ooit werkzaam bij de SEV, NIZW en het kenniscentrum, heeft jaren terug al geschreven over Denemarken, waarbij de gemeente als overheidsinstantie de taken en verantwoordelijkheid heeft in plaats van de versnippering in Wlz, Zvw en Wmo zoals bij ons. Het scheelt overigens wel, zo is de ervaring van Eelke, als mensen oplossingsgericht door de diversiteit van wet- en regelgeving heen kijken als zij bij elkaar om tafel zitten. Voor die mensen zijn 'stelsels' geen probleem omdat zij beseffen dat mensen niet in stelsels of in beleidsnota’s leven en wonen.

‘Toukomst’ in Groningen
Eelke verwondert zich niet alleen over de schotten tussen de Wmo, zorgverzekeringswet en Wlz, maar ook over de groei van het aantal burgerinitiatieven. ‘De vernieuwing komt echt van onderop. Door het sluiten van de verzorgingshuizen hebben de burgerinitiatieven een extra impuls gekregen. Hier in Groningen is er de beweging Zorgzame dorpen, een krachtenbundeling van meer dan 120 burgerinitiatieven.’ Daarnaast wijst Eelke op de plannen die zijn ingediend in het kader van Toukomst, een initiatief van Nationaal Programma Groningen samen met West 8 (ontwerpbureau voor stedenbouw en landschapsarchitectuur) en organisaties uit de provincie Groningen waarbij inwoners ideeën kunnen insturen op verschillende terreinen om te werken aan beter wonen, leven en werken in Groningen. Van al die 200 ingezonden ideeën wordt een aantal op haalbaarheid getoetst door het Toukomst-panel die vervolgens subsidie krijgen om hun droom te realiseren. Bij het thema huisvesting voor jongeren en ouderen hebben inwoners diverse aansprekende ideeën ingestuurd.

Waardig wonen
Eelke heeft zelf ook een project ingestuurd: hij is actief bij Waardig wonen, een kleinschalig wooninitiatief voor mensen met dementie en zou graag zien dat er meer kleinschalige woonvormen komen. ‘Ik geloof erg in de kracht van kleinschalig wonen, gewoon in de wijk. Dat komt ook door mijn ervaringen bij de Fokuswoningen. Vaak zie je bij woonvoorzieningen voor ouderen dat je een gebouw moet binnenlopen. Ik vind het fijner om een woning in te lopen en dat geldt ook voor de meeste bewoners.’ Bij Waardig wonen huren vijf mensen met dementie samen een huis en kopen samen zorg in. Ieder heeft een eigen kamer. De woningen staan ook gewoon net als andere woningen in een straat in een dorp of wijk. De familie is betrokken, er is 24 uur zorg aanwezig en mensen leven zo huiselijk mogelijk. Bewoners helpen mee met de dagelijkse dingen. ‘Breng zorg naar de woning van mensen in plaats van naar een zorggebouw. Daar geloof ik echt in.’ Het is wel jammer dat kleinschalige woonvormen nog zo onbekend zijn bij het grote publiek. Zij hebben geen middelen en geen tijd om actief pr te bedrijven. ‘In de provincie Groningen zie ik dat verpleeghuizen zich gaan concentreren in de grote plaatsen. Zij kiezen te vaak voor grootschaligheid. Het gevolg is dat mensen steeds verder vanuit hun eigen dorp of buurt moeten verhuizen. Bij wijze van spreken ook 'ontheemd en ontworteld' raken en het voor hun buren, vrienden en kennissen ook lastiger wordt om zo maar even langs te lopen. Grotere afstand kan ook leiden tot meer alleen zijn en eenzaamheid.’

Onbekend maakt onbemind. Volgens Eelke denken veel ouderen niet na over de toekomst en als ze dat wel doen dan richten ze zich op traditionele woonvormen. Er is meer voorlichting nodig over welke woonvormen er zijn. ‘Ook mag er zeker nog wel geïnvesteerd worden dat ouderen zelf zich gaan voorbereiden over hun woon-toekomst. Daar zijn overigens ook wel mooie voorbeelden van hoe het kan zoals bijvoorbeeld een infotheek met technologie en domotica zodat ouderen kunnen 'proeven' aan nieuwe technologie. Of een woningcorporatie zoals Actium in Assen die actief ouderen opzoekt.’ De wereld van wonen, zorg en welzijn is en blijft wonderlijk, meent Eelke. ‘Ze is volop in beweging en vooral dankzij de burgers zelf komt er meer en meer vernieuwing.’

Eelke Wiersma