Auteur Yvonne Witter

In Nederland komen steeds meer woonvormen voor om langer thuiswonen voor ouderen mogelijk te maken. Al moet het volume nog wel omhoog zijn het aantal en de diversiteit toch bemoedigend. Wat is er te zien in Nederland aan woonvormen?

1. Er zijn diverse getransformeerde verzorgingshuizen te vinden. Een mooi voorbeeld is Samen & Anders van Laurens Wonen in Rotterdam. In het complex wonen 66 huurders, een mix van sociaal-maatschappelijk en financieel kwetsbare en minder kwetsbare mensen. Een deel is nog verpleeghuis met nog zo’n 170 bewoners. Jongeren en ouderen wonen samen in het complex. Per etage zijn er gemiddeld 16 woningen met telkens één gemeenschappelijke huiskamer. Huurders huren een studio en zetten zich minimaal 10 uur per maand in voor de andere bewoners, het gebouw of het concept. Zij betalen € 400,- per maand inclusief servicekosten en energie. Het motto van Samen & Anders is dat meedoen en meetellen bijdraagt aan welbevinden. Iedereen heeft zijn eigen kracht en kan op diverse vlakken iets betekenen voor een ander.
    
2. Er zijn allerlei woongemeenschappen van ouderen, van meerdere generaties of doelgroepen te vinden. Een aansprekend wooncomplex is Eikpunt in Lent waar sinds 2016 95 bewoners van verschillende generaties samenwonen en voorzieningen delen. Een mix van 40 huurwoningen en 9 koopwoningen gerealiseerd door corporaties Talis en de WBVG. De bewoners voelen zich verbonden door de vier pijlers van de woongemeenschap: meergeneratiewonen, duurzaamheid, stilte en bezinning, en gemeenschapsvorming.  Bij het ontwerp van het project is bewust rekening gehouden met het vergemakkelijken van ontmoeting. De bewoners doen zo veel mogelijk in zelfbeheer, zoals onderhoud van tuin en huis. In wooncomplex De Eijk in Hoofddorp vormen 20 van de 86 woningen een thuis voor een multiculturele woongemeenschap voor oudere migranten. De bewoners zijn afkomstig uit Somalië, Marokko, Jordanië, Palestina, Suriname, Irak, Iran en Nederland. De jongste bewoner is 58, de oudste al de negentig gepasseerd.
    
3. Ook een vorm van gemeenschappelijk wonen zijn de hofjes waarvan het Knarrenhof het bekendste is. Hofjes van vroeger in een eigentijdse jas. In Zwolle is in 2017 het eerste hofje met 48 woningen opgeleverd. Er staan al tientallen nieuwe te bouwen hofjes op stapel en nog veel meer in de pijplijn. Bewoners kijken naar elkaar om, doen activiteiten samen maar hebben wel de nodige privacy. In Almere zijn er ook plannen voor hofjes. En in Hollandse Kroon is er sinds de zomer van 2019 het Polderhofje.
    
4. De Klinkenberg, een woonzorgcomplex is in 2018 in Ede opengegaan en het bestaat uit vier gebouwen die rond een plein staan midden in een woonwijk. De gebouwen zijn met elkaar verbonden. Er is een binnenplein en er zijn tuinen rondom. Doorgangen verbinden de binnentuin met de omgeving, nodigen uit tot een wandeling en geven zo aanleiding tot ontmoetingen, participatie en sociale samenhang tussen mensen. Er zijn 120 tweekamerappartementen voor mensen met fysieke beperkingen en voor mensen met dementie. Daarnaast zijn er 13 eenkamerappartementen voor kortdurende zorg. Voor iedere tien appartementen is er een huiskamer. Iedere huiskamer heeft een ruim balkon aan de kant van het plein. De tweekamerappartementen zijn 45 m2. In de toekomst kan van die twee woningen één woning gemaakt worden zodat het vastgoed flexibel ingezet kan worden voor andere doelgroepen mocht dit nodig zijn. Zorgorganisatie Vilente en architect Jarno Nillesen van  bureau Wiegerinck wilden graag een veilig én open gebouw zijn.  Met verbinding naar de wijk. Dat is gelukt en is een goed voorbeeld van het integreren van zorg in de wijk.
    
5. ParkEntree in Schiedam is het eerste nieuwbouwproject, dat volgens het leefconcept Senior Smart Living is gerealiseerd. In co-creatie met toekomstige bewoners heeft projectontwikkelaar Blauwhoed 79 koophuizen en 10 middeldure huurappartementen gerealiseerd. De bewoners worden allemaal lid van de ‘ParkEntree-vereniging’. Van de servicekosten die zij betalen wordt onder meer die hospitality manager die bewoners gaat ondersteunen bij het organiseren van activiteiten betaald en de huur van de lounge.
    
6. Er zijn 5 Thuishuizen in ons land. Het Thuishuis  - onderdeel uit van het Thuishuisproject, -is een huis voor (alleenstaande) ouderen met een smalle beurs die op een fijne manier met anderen oud willen worden. Bewoners van een Thuishuis hebben een eigen woonruimte van ongeveer 40m2 met een woonkamer, pantry, eigen badkamer, slaapkamer. Zij delen met andere bewoners gemeenschappelijke ruimtes, als een huiskamer, een keuken, een wasruimte, een logeerkamer en een tuin of terras. Het Thuishuisproject bestaat uit twee onderdelen: het Thuishuis, de kleinschalige woonvorm voor 5 tot 7 bewoners en het Thuisbezoek: een verzameling van activiteiten gericht op ouderen in de buurt of wijk om hen steuntje in de rug te geven om ‘weer mee te doen’ en om hun netwerk te verstevigen, (door geschoolde) de vrijwilligers. Ook kunnen vrijwilligers – indien nodig - ondersteuning bieden  in het Thuishuis. Corporatie Goed Wonen te Gemert heeft een eigen variant gerealiseerd, het Samen’Thuis.
    
7. Buiten Nederland zijn er ook interessante ontwikkelingen te vinden. Zorgorganisatie Triamant® in Vlaanderen creëert levendige buurten die leven toevoegen aan de jaren en jaren aan het leven. Al vier buurten werken volgens deze visie: in Sint-Truiden, Geluwe, Zottegem en Ronse. En er zijn er nog twee in ontwikkeling: in Puurs en Bree.  Ze maken gebruik van de principes van de Blue Zones, dus de gebieden in de wereld waar meer vitale honderdplussers wonen dan elders. Van die Blue Zones® heeft Triamant geleerd dat een goede levensstijl draait om deze zeven assen: actieve beweging, een evenwichtige, gezonde voeding, voldoende intellectuele uitdaging, stressvrije momenten, zingeving, een doel in het leven en goed gezelschap. Iedere buurt heeft drie coaches: een leefcoach, wooncoach en zorgcoach. De leefcoach stimuleert bewoners om activiteiten te organiseren en ondersteunt hen daarbij. De wooncoach stuurt de dienstverlening aan en is doorgaans eindverantwoordelijke. De zorgcoach helpt de bewoner met het regelen van zorg en gaat desgewenst mee in gesprek met de huisarts. Hij of zij kan ook als woordvoerder optreden.
    
8. In een ander buurland van Nederland, het in oosten gelegen Duitsland zijn familie-initiatieven voor mensen met dementie al gemeengoed. In Keulen is in 2006 is de eerste woongemeenschap voor mensen met dementie, gerund door familie, geopend.  Er zijn inmiddels 17 woongroepen in Keulen. Het bijzondere is dat de kinderen hier het heft in handen hebben en veel tijd stoppen in de zorg voor hun ouders. Een moderator adviseert hen daarbij. Een woongroep telt 8 tot 10 bewoners. In Amsterdam en Wijchen zijn de eerste experimenten gaande om ook in Nederland dit van de grond te krijgen.
    
9. Er zijn woonconcepten waar het meer gaat om het gedachtengoed rond ‘omzien naar elkaar’ dan om de stenen. Zoals de tien Zorgsame buurten in Eindhoven. Dat zijn buurten waar buurtbewoners gemakkelijk een beroep op elkaar kunnen doen en iets voor elkaar kunnen betekenen. Er is een plek  zijn waar mensen laagdrempelig heen kunnen. En waar ze activiteiten voor elkaar organiseren. Een high tea, tekenlessen, Spaanse les. Belangrijk is dat mensen het gevoel krijgen dat ze niets hoeven en niets verplicht zijn. Onze ervaring is dat mensen simpel beginnen en voordat je het weet zijn er 30 belangstellenden."Corporaties Rijswijk Wonen en Vidomes, welzijnsorganisatie Welzijn Rijswijk en zorgorganisaties Florence en WoonZorgcentraHaaglanden hebben samen met de gemeente Rijswijk het initiatief genomen om eenflatcoach aan te stellen in twee Rijswijkse flats. De flatcoach draagt eraan bij dat ouderen langer thuis kunnen wonen doordat hij voor wat extra hulp en begeleiding zorgt. De flatcoach stimuleert bewoners bijvoorbeeld actief mee te doen aan welzijnsactiviteiten. Ook signaleert hij als het niet goed gaat met bewoners, als eenzaamheid dreigt, maar ook als er sprake is van overlast in de flat.
    
10. Er zijn ook interessante woonprojecten die nog niet gerealiseerd zijn maar wel volop in ontwikkeling. De één is verder dan de ander. In het voorjaar van 2019 legde minister Hugo de Jonge de eerste steen van het wooncomplex Hof van Leijh in Haarlem. Het complex  van 150 appartementen voor verschillende doelgroepen waaronder ouderen wil bijdragen aan het langer zelfstandig thuis wonen van zijn bewoners. De ouderencoach en wijkregisseur van de corporatie gaan hier een rol in vervullen, samen met de zorgorganisaties. De oplevering vindt eind 2020 plaats. De Coöperatieve Vereniging Ecodorpen Gelderland (CVEG) staat voor (het vormen van en wonen in) een ecologisch en duurzaam dorp of wijk. Het streven is zelfvoorzienend te zijn op verschillende gebieden; zeker wat betreft energie en voeding. Zij willen graag woonprojecten maken waar zorgvragers en zorgdragers naast elkaar gaan wonen, en ook zorgprofessionals. Samen met corporaties Talis en de WBVG willen ze om te beginnen in Nijmegen projecten bouwen met zorgwoningen en gewone woningen, allemaal duurzaam. Het eerste Oudenhuis komt volgend jaar in Bodegraven, waar 22 appartementen gebouwd worden door corporatie Mozaiëk Wonen. Het Ouden Huis is een betaalbare woonvoorziening waar senioren zelfstandig kunnen wonen met 24 uur per dag de zorg van een inwonend gastgezin. Het is bedoeld voor een mix van mensen die geen zorg, thuiszorg én verpleeghuiszorg nodig hebben. Het Leven Liefhuis wordt een woongemeenschap voor oudere kunstenaars met dementie en wordt door corporatie Stadgenoot, de zorgorganisatie ZGAO en stichting Kunstenaarshuizen  de komende tijd gerealiseerd. En corporatie Waterweg Wonen ontwikkelt een woonproject Samen langer thuis voor sociale en actieve 55-plussers die elkaar graag een helpende hand bieden.  Corporatie Habion heeft de afgelopen jaren diverse verzorgingshuizen een tweede jeugd gegeven. Alle ervaringen die deze landelijk werkende ouderenhuisvester heeft opgedaan gebruiken zij in het concept LIFE  In het hart van de Houthaven te Amsterdam komt een bijzonder woongebouw met moderne appartementen voor betrokken mensen van 60+ uit Amsterdam. In totaal komen er 131 appartementen, zowel koop als sociale en vrije sector huur. Zoals bij de meeste nieuwe woonprojecten speelt het omzien naar elkaar een belangrijke rol.

Voorlichting
Naast het creëren van nieuwe woonvormen is het belangrijk om ouderen in de juiste woning te krijgen. Bewustwording en voorlichting is hiervoor nodig. Doorstroommakelaars, zoals in Den Haag kunnen een rol spelen, net als seniorenconsulenten, verhuisadviseurs en ouderenadviseurs. Zij kunnen meedenken met de oudere maar ook met professionals. Voorlichtingscampagnes zoals ‘Lang zult u wonen’, voorlichtingsprojecten zoals ‘Prettig Veilig Thuis wonen’ van Brabant Wonen en Brabant Zorg of programma’s s als ‘Wonen met Gemak’ zijn onmisbaar.

Knelpunten
Bij het realiseren van deze woonvormen lopen initiatiefnemers tegen knelpunten aan. Locatie is het grootste knelpunt, maar ook financiering en samenwerking. Platform 31 ontwikkelt samen met de RVO en Aedes in opdracht van het ministerie van VWS in het driejarige project ‘Woonvarianten voor senioren’ kennis over het opzetten van wooninitiatieven voor senioren. Elk jaar worden 10 initiatieven gevolgd en bekeken op welke wijze deze initiatieven met knelpunten zijn omgegaan, welke lessen hieruit getrokken kunnen worden en wordt samen met een kopgroep naar oplossingen gezocht. Hier kan ieder zijn voordeel mee doen zodat het aantal woonvormen kan stijgen. Er gebeurt al veel maar het mag nog een tandje sneller!’